PERCEPCJA SŁUCHOWA
proces rozpoznawania, różnicowania, zapamiętywania, analizowania i syntetyzowania dźwięków
Na percepcję słuchową składają się:
1. Słuch fizjologiczny – możliwość słyszenia dźwięków z otoczenia za pomocą narządu słuchu. Cechuje go określona ostrość słyszenia, która powoduje, że są ludzie słyszący, niedosłyszący i głusi.
2. Słuch fonematyczny (fonetyczny) – zwany też słuchem mownym – jest to zdolność do rozpoznawania i różnicowania dźwięków mowy (najmniejszych elementów składowych wyrazów czyli fonemów). Procesy te odbywają się na poziomie kory mózgowej, pełna dojrzałość słuchu fonemowego osiągana jest około 6, 7 roku życia. Dzięki niemu słyszymy różnice pomiędzy dźwiękami bardzo podobnymi np. półka-bułka, Tomek-domek, kura-góra itd. Dalszy etap w rozwoju słuchu fonematycznego stanowi analiza i synteza słuchowa.
3. Analiza słuchowa to umiejętność wyodrębniania z potoku mowy: zdań, w zdaniach wyrazów, w wyrazach sylab, a w sylabach głosek z zachowaniem ich kolejności.
4. Synteza słuchowa jest to scalanie głosek, sylab i wyrazów w określone, złożone układy słuchowe.
5. Pamięć słuchowa jest to pamięć wzorców słuchowych wyrazów tzn. pamięć ich długości (liczby sylab i głosek oraz ich kolejności w wyrazie). Jest to również zdolność zatrzymywania w pamięci ciągów wyrazów połączonych związkami logiczno - gramatycznymi (np. dni tygodnia, nazwy miesięcy, wiersze, piosenki itp.
OBJAWY ZABURZEŃ PERCEPCJI SŁUCHOWEJ WYSTĘPUJĄCE U DZIECI W WIEKU PRZEDSZKOLNYM
1. Trudności w rozumieniu złożonych instrukcji i poleceń słownych
2. Trudności w zapamiętywaniu, powtarzaniu trudnych wyrazów i dłuższych zdań.
3. Mały zasób słów i agramatyzmy.
4. Trudności w tworzeniu zdań i opowiadań.
5. Trudności w zapamiętywaniu ciągów słownych, np. dni tygodnia, nazw miesięcy oraz treści wierszy i piosenek.
6. Opóźniony rozwój mowy.
7. Wady wymowy.
8. Trudności w różnicowaniu dźwięków mowy (głównie tych o podobnym brzmieniu) i określeniu ich położenia w wyrazie (na początku, na końcu, w środku).
9. Problemy z dokonywaniem analizy sylabowej i głoskowej wyrazów.
10. Specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu na dalszych etapach kształcenia.
Prawidłowy rozwój percepcji słuchowej jest warunkiem niezbędnym dla pełnego rozumienia mowy, dla prawidłowej realizacji dźwięków (poprawnej artykulacji) oraz opanowania umiejętności czytania i pisania.
ĆWICZENIA USPRAWNIAJĄCE PERCEPCJĘ SŁUCHOWĄ
ZESTAW ĆWICZEŃ I ZABAW PRZEZNACZONYCH DLA DZIECI NAJMŁODSZYCH
(3-5 LETNICH)
Kształcenie wrażliwości słuchowej i różnicowanie dźwięków z otoczenia
1. Wysłuchiwanie i różnicowanie dźwięków dochodzących z najbliższego otoczenia i ich lokalizacja (szmery, szelesty, stuknięcia, odgłosy kroków, pojazdów, dźwięków powstałych przy pracy różnych maszyn, dźwięków charakterystycznych dla różnych przedmiotów).
Zamknij oczy i powiedz co słyszysz? (np. szelest papieru, brzęk kluczy, przelewanie wody itp.)
2. Różnicowanie i rozpoznawanie głosów przyrody (zwierząt, ptaków, zjawisk atmosferycznych) w naturalnym środowisku lub z płyty.
3. Rozpoznawanie i różnicowanie dźwięków wydawanych przez różne instrumenty (perkusyjne i inne).
4. Rozpoznawanie dźwięków : wysokie – niskie, głośne - ciche, dużo – mało, długi – krótki.
5. Przeliczanie słyszanych np. uderzeń w bębenek, stuknięć o blat stołu.
6. Rozpoznawanie osób po głosie (np. mamy, taty, babci itp.).
7. Lokalizacja dźwięków – szukamy np. dzwoniącego budzika, telefonu...
Ćwiczenia rytmiczne
1. Ćwiczenia w rozpoznawaniu melodii piosenek po zaśpiewanym fragmencie (lub odtworzeniu z płyty) i wyklaskaniu rytmu piosenki.
2. Odtwarzanie podanego rytmu poprzez wyklaskiwanie, wystukiwanie, wytupywanie itp.
3. Odtwarzanie przestrzenne układów rytmicznych poprzez układanie klocków, rysowanie kropek. Rodzic wystukuje rytm, dziecko układa np. klocki, z uwzględnieniem ilości uderzeń i odległości czasowych między nimi (ćwiczenie dla 5 - latka).
4. Odtwarzanie rytmiczne układów przestrzennych – na podstawie układu np. klocków, dziecko wystukuje lub wyklaskuje rytm (ćwiczenie dla 5 - latka).
5. Rozpoznawanie układów przestrzennych lub rytmicznych, zgadywanie, który spośród kilku układów na planszy został wystukany.
Różnicowanie dźwięków mowy
1. Ćwiczenia rytmiczne – wypowiadanie rytmiczne treści krótkich wierszyków np. z wyklaskiwaniem.
2. Rozpoznawanie melodii mówienia – zdań pytających, rozkazujących i wykrzyknień.
3. Rozpoznawanie natężenia głosu – szeptu, naturalnego i głośnego mówienia.
4. Łączenie sylab w proste wyrazy (5 latki). (jakie słowo słyszysz?: wo-da, O-la, ma-ma.)
5. Zabawa w kończenie słów np. lo-, dziecko kończy wymawiając – dy (lody), bu- (ty), sa- (mochód), itp.
6. Wymyśl rymujące się wyrazy (5 - latki), np. słoń – koń, miasto – ciasto, wanna – panna itp.
7. Uzupełnij brakujące rymy (5 - latki). Lata mucha koło ... (ucha); Lata osa koło ... (nosa); Mały kotek wszedł na ... (płotek); Dla ochłody zjadam ... (lody)
8. Powtarzanie ciągów słownych np. pór roku (wiosna, lato, jesień, zima), dni tygodnia, liczenie, wymienianie nazw pewnych zbiorów przedmiotów ( np. ubrania: czapka, szalik, buty; zabawki: lalka, samochód, miś)
9. Nauka na pamięć wierszy, piosenek i rymowanek.
10. Wyszukiwanie wyrazów zaczynających się na daną głoskę (5 - latki)
Wyszukaj jak najwięcej obrazków kończących się głoską "a"
Rozejrzyj się wokół siebie i powiedz kilka nazw przedmiotów zaczynających się na głoskę "o" itp.
ZESTAW ĆWICZEŃ I ZABAW PRZEZNACZONYCH DLA DZIECI 6-7 LETNICH
Dla dzieci 6, 7 letnich, oprócz ćwiczeń kształcących wrażliwość słuchową, ćwiczeń rytmicznych oraz prostych ćwiczeń w różnicowaniu dźwięków mowy (wymienionych wyżej), konieczne są ćwiczenia słuchu fonematycznego oraz analizy i syntezy sylabowej i głoskowej. Mają one istotne znaczenie w przygotowaniu dziecka do nauki czytania i pisania. Ćwiczenia te najlepiej jest prowadzić na materiale konkretno – werbalnym (obrazek/przedmiot + nazwa/wyraz).
Ćwiczenia słuchu fonematycznego oraz analizy i syntezy sylabowej i głoskowej
1. Różnicowanie słów o podobnym brzmieniu – dziecko wskazuje obrazki po usłyszeniu nazw.
Pokaż kury, potem góry; bułkę, potem półkę; kasę, potem Kasię.
2. Rozwijanie zdań i porównywanie liczby wyrazów w zdaniach.
Wypowiadamy krótkie zdanie np. Chłopiec czyta. Prosimy, aby dziecko zdanie rozwinęło i ułożyło tyle klocków, ile wyrazów było w zdaniu.
3. Układanie zdań i rozdzielanie ich na wyrazy.
Dziecko układa zdanie do obrazka. Liczy ile jest w nim wyrazów, jaki wyraz jest pierwszy, jaki jest ostatni. Układ wyrazów w zdaniu może być przedstawiony np. na klockach. Dziecko może ciąć pasek papieru na tyle części, ile jest wyrazów w zdaniu.
4. Rozpoznawanie określonego wyrazu w szeregu wyrazów o podobnym brzmieniu.
Gdzie schował się pies? Rodzic wymienia wyrazy (pies, bies, kres, pies, kres, less, pies, cez, gres, pies), gdy dziecko usłyszy wyraz pies, klaszcze w ręce.
5. Dzielenie wyrazów na sylaby, liczenie ilości sylab z równoczesnym wystukiwaniem rytmu wymawianych sylab.
6. Synteza sylab podanych ze słuchu w wyrazy i tzw. pseudowyrazy,
o-wo-ce (owoce), ka-na-pa (kanapa), po-la-sy (polasy), fi-to-dy (fitody)
7. Dopowiadanie sylab jako uzupełnienie wyrazów.
Podajemy pierwszą sylabę, np. ko i pokazujemy obrazek kotka, dziecko dopowiada brakującą część wyrazu.
8. Tworzenie wyrazów zaczynających się na określoną sylabę
wo – woda, wodospad; bu – buty, butelka; sa – sarenka, sale, sałata
9. Różnicowanie takich samych sylab w szeregu różnych lub o podobnym brzmieniu
Rodzic wymienia sylaby pa, ga, pa, da, ga, pa, da. Dziecko sygnalizuje klaśnięciem moment usłyszenia np. sylaby pa
10. Wyodrębnianie sylab na początku, na końcu oraz w środku słowa.
11. Wymawianie określonej sylaby w słowie
Parasol, jaka jest trzecia sylaba? – sol.
12. Rozpoznawanie w wyrazie określonej sylaby i ustalenie miejsca jej położenia (na początku, na końcu, w środku).
Do ćwiczenia potrzebny jest zestaw obrazków, których nazwy zawierają określoną sylabę różnie usytuowaną np. ko-sze, jaj-ko, cze-ko-lada.
13. Rozpoznawanie i wyodrębnianie głosek (samogłosek i spółgłosek) w różnych miejscach wyrazu
a) rozpoznawanie i wyodrębnianie samogłosek na końcu wyrazu, np. jaką głoskę słyszysz na końcu wyrazu: woda, okno, ule
b) rozpoznawanie i wyodrębnianie samogłosek na początku wyrazu: np. jaką głoskę słyszysz na początku wyrazu: aparat, orzech, ucho, ekran, igła.
c) rozpoznawanie i wyodrębnianie spółgłosek na końcu wyrazu np. nos, kosz, dach.
d) rozpoznawanie i wyodrębnianie spółgłosek na początku wyrazu (bez grup spółgłoskowych) np. sałata, lody, mysz, foka
14. Rozpoznawanie obrazków na podstawie pierwszych głosek ich nazw –
Pokaż obrazek, którego nazwa zaczyna się na a, o, m, s ….
15. Dobieranie par obrazków, których nazwy rozpoczynają się taką samą głoską.
16. Tworzenie wyrazów rozpoczynających się od danej głoski.
A – Ala, aster, arbuz...
S - sanki, sen, syrop...
17. Analiza głoskowa wyrazów/pseudowyrazów, liczenie głosek w wyrazach/pseudowyrazach.
Wymień jakie głoski po kolei słyszysz w wyrazach: osa (o-s-a), miś (m-i-ś), lato (l-a-t-o), fis (f-i-s), tun (t-u-n), dake (d-a-k-e)
18. Synteza głosek ze słuchu.
Jaki wyraz/ pseudowyraz usłyszałeś? u-l-e (ule), f-o-k-a (foka), m-o-t-y-l (motyl), m-o-k (mok), s-e-d-a (seda), k-i-m-e (kime)
19. Domino obrazkowo – głoskowe
Układanie obrazków tak, aby ostatnia głoska pierwszego wyrazu była początkową głoską następnego, np. nos – sok – kot – tor – rak – itd.
Ćwiczenia koncentracji słuchowej
1. Wyróżnianie pierwszego/ostatniego wyrazu w zdaniu.
Rodzic mówi zdanie: Mały kot lubi dużo spać. - dziecko wskazuje pierwsze/ostatnie słowo zdania.
2. Skojarzenia – dopowiadanie słów do zadanego przez rodzica np.
książka - dziecko dopowiada ilustracja, rodzic – okładka - kolejne skojarzenie, po kilku próbach powtarzamy wszystkie wypowiedziane skojarzenia.
3. Jedziemy na wakacje - wspólne dopowiadanie wyrazów do zdania:
Jadę na wakacje, zabieram ze sobą walizkę i pakuję do niej ogromny ręcznik,
dziecko powtarza całą konstrukcję i dopowiada nazwę rzeczy, którą dokłada do walizki – staramy się , by zdanie było jak najdłuższe.
4. Urodziny u Balbiny – zabawa jak wyżej, początek zdania może brzmieć:
Na urodziny Balbiny kupimy... i dopowiadamy kolejne prezenty.
5. Uważne słuchanie – Rodzic opowiada o ilustracji, zdarzeniu, prosząc dziecko, by za każdym razem, gdy usłyszy słowo zaczynające się od określonej głoski – narysowało kreskę, albo kropkę.
Zasady wprowadzania wywołanej głoski w trakcie terapii
• wywołanie głoski
• ćwiczenie głoski w logatomach – sylabach (np. szu, szo, sza, … )
• ćwiczenie głoski w nagłosie wyrazów (np. szafa, szufelka, szyna, … )
dziecko ma prawidłowo powtarzać wyrazy w trakcie ćwiczeń, początkowo z zeszytem, po paru dniach z pamięci, ale jedynie podczas ćwiczeń
• ćwiczenie głoski w śródgłosie wyrazów (np. wieszak, koszula, muszelka, … )
dziecko ma prawidłowo powtarzać wyrazy w trakcie ćwiczeń, początkowo z zeszytem, po paru dniach z pamięci, ale jedynie podczas ćwiczeń
• ćwiczenie głoski w wygłosie wyrazów
(np. kalosz, gulasz, kosz … )
dziecko ma prawidłowo powtarzać wyrazy w trakcie ćwiczeń, początkowo z zeszytem, po paru dniach z pamięci, ale jedynie podczas ćwiczeń
• ćwiczenie głoski w grupach spółgłoskowych
(np. kaszka, kasztan, gruszka,...)
jest to moment, by pomału egzekwować od dziecka prawidłową wymowę ćwiczonej głoski w codziennych wypowiedziach, we wszystkich dotychczas ćwiczonych wyrazach
• ćwiczenie głoski w wyrażeniach
(np. szeroka szuflada, blaszana puszka, szara szkatuła, … )
dziecko powinno coraz częściej mówić prawidłowo ćwiczoną głoskę w codziennych wypowiedziach
• ćwiczenie głoski w zdaniach
(np. Szymon mieszka koło przedszkola. Tomasz zbiera gruszki do koszyka. )
dziecko powinno coraz częściej mówić prawidłowo ćwiczoną głoskę w codziennych wypowiedziach
• ćwiczenie głoski w wypowiedziach spontanicznych, wierszykach, np.:
Wpadła gruszka do fartuszka,
za nią wpadły dwa jabłuszka,
a śliweczka wpaść nie chciała,
była jeszcze niedojrzała.
Ćwiczona głoska powinna być stale obecna w wypowiedziach dziecka.
oprac. B. Czaplińska-Głąb
Jak pracować z dzieckiem?
• Zapoznać się z nowym materiałem, zadawanym średnio raz w tygodniu, przypomnieć dziecku jakie wyrazy będą ćwiczone (dziecko powtarza po dorosłym), pokolorować obrazki.
• Systematycznie (2,3 razy w ciągu dnia, o stałych porach) powtarzać cały materiał zgromadzony w zeszycie.
• Po dwóch, trzech dniach można zacząć wymagać, by dziecko część nowych wyrazów nazywało już samodzielnie, ciągle w oparciu o obrazki w zeszycie.
• Po czterech, pięciu dniach dziecko nazywa wszystkie nowe obrazki samodzielnie (prawidłowo), nie trzeba już posiłkować się obrazkami z zeszytu. Można przećwiczyć wprowadzone wyrazy np. w drodze do przedszkola.
• Mówić przy dziecku prawidłowo, tak by osłuchało się z prawidłowym brzmieniem ćwiczonych wyrazów.
